Nettsiden til Arnt J. Raae

Jeg heter Arnt Johan Raae og jeg startet denne familiesiden.Denne familiesiden ble laget med MyHeritage. Dette er et  ystem som lar en opprette en privat nettside for familien, hvor man kan lage slektstrær og dele bilder på internett. Om denne slektsiden Introduksjon  Denne slektssiden tar sikte på å gi en oversikt over min slekt  med utgangspunkt i mine besteforeldre  - dvs slektene Raae, Buseth (farfar og farmor) og Tetmo og Larsen (Morfar og mormor).  For Buseth, Tetmo og Larsen slektene er det gjort mye svært godt arbeide  i form av slektsbøker og dokumenter (Busethslekta Inger Synnøve Giske m.fl.)- Slekt fra Holland, Hemnes, Rana og Tysfjord mm. et stort arbeide av min onkel Terje Arthur Tetmo og også bidrag fra min tante Ingebjørn Johansen). Jeg har derfor konsentrert meg om Raae slekta og har prøvd og gå så langt tilbake som mulig og også smalt ved å fortrinnsvis følge fars- og mors-linjene til våre aner.   Kildene som jeg har benyttet for Raaedelen er kirkebøker, div. lokalhistorie, samtaler med Gudrun Raa, Grethe Sognnes og Lars og Sigrun Raae. Om Rasdaldelen og Bergsdalen har jeg det meste fra Gisle Øye, Ragnfrid Rasdal, Voss Sogelag som alle er meget dyktige slektsforskere og bygdebøker fra Rasdalen og Bergsdalen. Fra Rå/Lavik har jeg fått adgang til et svært interessant skriv om «slektsgården» Kviane forfatter av Marie Løland.Denne familiesiden ble til sist oppdatert 30. nov 2019 og det har for tiden 2 registrerte medlemmer.   her følger en artikkel om slektas "base" i Sogn, plassen Kviane forfattet av Marie Løland; Rå - gnr. 97, bnr. 8 Marie Løland 2014 Rå - gnr. 97, bnr. 8Når soga om Kviane skal skrivast, er det mykje vi ikkje veit. Spørsmåla vert difor mange, og fantasien lyt takast i bruk om ein vil lage seg bilete av korleis livet har tedd seg her gjennom tidene. Frå hagen vår ser vi heim til tunet med den gamle stova på husmannsplassen Kviene, kalla Kvigard då den vart eige bruk i 1930. I daglegtale heiter plassen Kviane.Utsikt frå det gamle tunet. Kviane høyrer til Rå, og var tidlegare ein del av bruk nr. 4., som i ein periode høyrde til Kaupangergodset (1743). I 1723 er der ikkje husmenn på dette bruket. Årstalet då den første husmannen busette seg på Kviane, er noko uvisst. Brukarar Dei som har budd her, og deira levekår. I bydgeboka for Lavik er Arne Pederson Mølmesdal og kona Botilde Olsdtr. Bosdal dei første brukarane. Arne vart konfirmert 15.12.1806. Dei var begge om lag 30 år då dei gifta seg i 1818. I vigselsmeldinga i kyrkjeboka er Mølmesdal oppført som fødestad for både Arne og Botilde. Dette kan vere rett, men foreldra til Botilde, Ole Bendikson Strandos og Orlaug Monsdtr. Værholm, budde i alle høve seinare i Bosdalen. Arne og Botilde busette seg også der.Ved sonen, Peder(f. 1818), og dottera, Orlaug(f.1820), sine barnedåpar, er dei heimehøyrande i Bosdalen. I 1822 vert Haldis fødd, og då er familien flytta til Raa. Kviane har såleis truleg vore busett sidan 1821/1822, men dette kan ikkje her stadfestast av skriftlege kjelder.Vi veit ikkje kva som gjorde at Arne og Botilde busette seg på Kviane. Hadde dei sett seg ut nett denne staden, eller måtte dei ta det dei fekk? I augefallande jordbruksland kunne det ikkje vere som lokka. Å få tak i ein jordlapp var kanskje det viktigaste. Utmark med lyng, bergknausar og stein - og kanskje litt skog- skulle bli til Kviane. Såg dei at dette var ein vakker, solrik plass med utsyn innover fjorden, eller vart bøygde ryggar, slit og strev det som fylte kvardagen? Den lange steingarden vitnar framleis om trottig arbeid, truleg gjennom fleire generasjonar. Ein kan undre seg over kvar pågangsmotet kom frå! Å ta til med ”to tomme nevar” kunne ikkje vere så greitt. Og bonden skulle ha sitt i leige. Ein slåtteteig kan likevel ha vore det dei hadde som utgangspunkt for den nye plassen. Gardane i området her hadde gjerne fleire slike utslåtter. Det hadde også Raa. Når det skulle skiljast ut grunn til ein ”plads” , var det kanskje greitt for bonden at området låg nettopp i ein ytterkant av gardsbruket, slik det vart for Kviane. Det kan også vere at nærleiken til Alværa var ein føremon. Ole Elias Holck var bonde der, og han var ein driftig kar. Vi må rekne med at der var stor aktivitet. Garden som på den tida også omfatta Nybø, vart driven som i mønsterbruk. Der var truleg trong for tenestefolk til ulike oppgåver, og kanskje kunne det vere høve til å tene seg nokre slantar for ein husmann i nærleiken – om han hadde tid til det då. Stor skilnad var det på fattig og rik i det daglege, men lagnaden kom ikkje med berre gode dagar til Alværa heller. Ole Elias Holck sitt eldste barn var ein gut, Hans Hornemann Holck. Han vart fødd i 1819, men levde berre nokre veker. På husmannsplassen Kviane hadde dei og ein son, fødd året før. Han vart ein gammal mann, og levde heile livet sitt her. Men for dei nye husmannsfolka på Kviane tok livet ei brå vending i 1824. Arne omkom saman med ein mann frå Ringereide. Slik det er å forstå ut frå kyrkjeboka, var det ei båtulukke ved Masneset. Botilde sat att med 3 born. Året etter var ho gift på nytt med Anders Iversøn Handal. Same året kom ei dotter, Arnine, truleg kalla opp etter Arne. Dei fekk seinare også sonen Elling. Novembermåne over Kviane .Peder Arneson gifta seg med Ingeborg Gjertsdtr. Råsholm i 1852.Dei vert då brukarar på plassen. Ein avtale mellom bonde og husmann kunne vere berre munnleg, men oftast var den skriftleg og gjerne tinglyst. På ”Sommerthing for Ladvik”, halde i Værholmen, juni 1853, vart det tinglyst ein ” Huusmands-contract” for ”Kviene”. Skrifta er vanskeleg å tyde. Halvor Monsen Raae gjer då avtale med Peder Arnesøn Raa. Ein slåtteteig kalla ”Jyteteigen” (?)og andre slåtter som har følgt med plassen frå gammal tid, kan nyttast. Åkerland, kreatur og hamnegang er nemnde. Husmannen skal betale ei årleg avgift på 1 ½ spesidaler og arbeid 2 dagar i kvar onn. Han skal også yte kår til mor si, Botilde Olsdtr. Eg kan ikkje sjå at ektemannen hennar er teken med i kåret. Ut frå kyrkjeboka er ein Andreas Iverson død på Rå i 1871, nokre månader før Botilde. Kan det vere at det ikkje har vore rom for han på Kviane den siste tida han levde?Peder og Ingeborg fekk 5 born. Yngst av desse var Bernt, fødd i 1864. I 1887 gifta Bernt seg med syskenbarnet sitt, Berte (f.1858), frå Råsholmen, og dei vart brukarar på Kviane. I ein tinglyst ”Husmandsseddel” vert den nye husmannen mellom anna pålagd å yte kår til foreldra sine. Enka Hansine Raa har fått tinglyst eit kårbrev som gjer greie for kåret.På denne tida var det viktig for bonden å plassere ansvaret for eldre busette på garden. Om ikkje anna råd var, kunne han vel sjølv bli den ansvarlege.Kårbrevet, tinglyst i ”Høstthing for Ladvik den 29de-30 Oktober og 1. November 1886”:Kårbrev Jeg underskrevne Hansine Nielsdatter Raa, Enke efter Gaardmand Mons Halvorsen Raa og eier av gaardsbruget Mat.106 Lp 161 Raa af skyld 4 Daler i Ladvigs Tinglag tilstår og gjør vitterligt at have lovet og tilsagt ligesom jeg hermed lover og tilsiger at der af den under mit næmte Gaardsbrug beliggende plads kaldet ”Kvien” udredes til min Husmand Peder Arneson og hans Kone Ingeborg Gjertssdatter Raa eller Kvien efternevnte aarlige og for begge deres Levstid varende Levekaar.1. Fødes, røgtes og sties forsvarlig til alle Aarets Tider 1 – en – Ko, 2 – to Faar, af hvilke Kreature Afdrotten frit hjembringes i Huset, saalenge som Kaartagernes Kreature græsse paa same Sted som Kreaturene til Brugeren af Pladsen Kvien.2. Leveres til dem aarlig 72 – to og syti- Kilogram vel renset og træsket Korn og 160 L – Hundrede og seksti Liter Poteter, alt af det bæste som avles paa Pladsen.3. Kaartageren skal for begge deres Levetid have Ret til at lade deres saakaldte Sengebod forblive staaende frit paa Pladsen Kviens Grund, hvor den nu staar.4. Skal Kaartagerne af Brugeren af nævnte Plads have frit Hus, Lys og Brænde, saalenge de bo i same Hus som Pladsens Bruger, fri korntørkning, Bagning, Madlavning og Vask, samt omhyggeligt og kjærlig Tilsyn og Pleie formodenlig i Sygdom og Alderdom. Brændet leveres Kaartagerne frit Hjem på Tunet av Kaaryderen.5. Naar den ene av Kaartagerne afgaar ved Døden, skal til den Længstlevende kun svares 1 – et- Kofoster og 1 – et- Smalefoster, 36 – sexog treti - Kilogram Korn, 80 – aatteti- Liter Poteter samt Præstationerene etter 4 Post.Dette Kaar der er ansats til 5aarigt værd 190 Kroner, skal hvile med Pant paa førnevnte Plads Kvien, i hvis Brug eller Bosiddelse somme end maatte komme. Det bemærkes, at omhandlede Kaar regnes fra den Tid nevnte Kaartager oppgiver Brugen af sin paaboende Plads. Dette til Bekræftelse under min Haand i hostegnede Vitterlighetsvidners Overvær(?). Gaarden Raa den 27de Oktober 1886. Hansine Nielsdatter Raa m.ph. Penn. Til Vitterlighed Andreas N. Brækken Hans Knudsen Solheim m.p.P. Den 12.april 1887 vart det tinglyst ein ”Husmandsseddel” for Bernt Pedersen Raae frå enka Hansine Nilsdtr. Husmandsseddel. Underskrevne Hansine Nilsdatter Raae enke efter afdøde gardbruger Mons Halvorsen Raae tilstaar og vitterliggjør herved at have fæstet og bortbygslet, ligesom jeg herved fæster og overdrager til Bernt Pedersen Raae paa hans vordende hustrues livstid den under min gaard Raae Ln.161 i Lavigs prestegjeld beliggende Plads Kviene kaldet, for den mellem os omforenede bygselsum 480 Kr – firehundre og otteti Kroner – hvoraf 200Kr – to hundrede kroner – erkjændes at vore betalt. Af resten betales 140 Kr – et hundrede og firti Kroner til høsttinget i 1887 og 140 Kr – et hundrede og firti Kroner – til 25 marts 1888. 1. Pladsmanden betaler i grundleie 8 Kr – otte kroner – årlig, der erlægges hvert års 14 April, samt svarer 6 – seks arbeidsdage, som efter tilsigelse af husbonden forrettes med 2 – to- dage i hver ånne. 2.Det fornødne brendsel skal pladsmanden være berættiget til at tage i husbondens skov, og maaa han ikkje hugge friske Trær af Roden uden efter eierens anvisning.3. Havnegang tilkommer Pladsmanden for saa mange Kreature som han kan vinterføde av Pladsens jordvei(markeslått iberegnet).4. Pladsen tillægges, foruten den utslaat som før har tillagt den, 3 – tre- slaatteteige: ”Sletteteigen”, Gjylteteigen og ”Helvikfjelet”, derimod bortfalder en slaateteig som tidligere har tilliget Pladsen ”Graupene” kaldet.5. Pladsmanden har, foruden de andre forpligtelser, også at yte kår til sine foreldre ”Peder Arnesen og Ingeborg Hjertsdatter Raae” efter deres Kårbrevs pålydende af pladsen.7. Hvis førnævnte pladsmands folk overtræder nogen avf de overstaaende betingelser, skulle de have et fæste forbrudt og da skullle de uden lovmaal og dom fratræde pladsen, forøvrigt skulle pladsmannsfolkene holde sig forskriftene i lov om husmandsvæsenet etterettelige.Disse foranførte betingelser vedtager jeg Bernt Pedersen Raae paa egne og vordende hustrus vegne i alle ode(?) til opfyldelse og æfterlevelse.Raae den 12te April 1887. Hansine Nilsdatter Raae m.p.p. Til vitterlighed Endre Monsen Raae. Bedikt Monsen Aven.(NB! He er ikkje noko punkt 6.)Bernt vart gjerne kalla ”Kvie-Bern”. Han må ha vore ein flink mann på fleire område. I folketeljinga frå 1900 er oppnemnt som yrke: ”Pladsmand, Tambur, Hornblæser, Rokkedreier, Smed, Spillemand, Skomager.” Helga (Løland) fortalde at Berte rosa mannen sin fordi ”han stelte det så vel til” for henne. Mellom anna laga han hyller på kjøkkenet. Helga hugsa også at tunet på Kviane gjorde inntrykk på henne når ho gjekk forbi som jentunge. Måla hus og flaggstong var ikkje så vanleg på den tida. Bernt var truleg oppfinnsam. Mellom anna sette han opp eit heimelaga solur som er teke vare på. Dette er laga av ei koparplate der han har rissa inn romartal. Han skal også ha sett opp ei vindmølle, men det er ikkje kjent kva denne vart brukt til.Berte og Bernt festa stykket ”Botten” i Alværa frå 1907 og framover. Bjørn Fjærestad var då eigar der. Festeseddelen ser ut til å vere tinglyst først i oktober 1911. Stykket vart truleg brukt som ”tilleggsjord”. Margit Landås seier dei framleis kallar stykket for ”Kviestykket”. Festeseddelen fortel at stykket er på om lag 2 mål. Vidare heiter det:”1.Stykket bliver at innhegne af fæsteren paa 3 sider, idet bøgjærdet, der vedligeholdes av gaardens eier danner indhegning paa stykkets 4de side.2. I tildfælde fæsteren planter bærbuske eller andre frugttrær på den fæstede eieindom, skal disse ved opladelsen av samme, tilfalde eieren av gaarden uden vederlag.3.Af huse har fæsteren ret til på stykket kun at oppføre en løe, der ved opladelsen av stykket forbliver fæsterens eigedom og fjernes af fæsteren selv paa egen bekostning.4. Som aarlig afgift ærlegger fæsteren hver 29.september kr. 1.50 – en krone og femti øre-. Fæsteseddelen vedtages af begge parter. Lavik den 8de august 1907.Som fæster: Bernt P. Raa Som eier: B. E. FjærestadTil vitterlighet Jens Husabø.Berte og Bernt hadde ikkje born, men Bernt hadde ei syster, Gjertrud, som fekk ein son i 1889, før ho seinare vart gift i Vilsvik, Gulen. Denne sonen fekk namnet Gjert. Han vaks opp hjå tante og onkel på Kviane. Når han skulle forklare kven han var, sa han ”systeson til far”. I folketeljinga for 1900 er Gjert nemnd som fosterson og gjetargut. I tillegg til Berte og Bernt var Kviane på denne tida bustad for foreldra til Bernt og ei eldre dame, Kari Hansdtr. Raa(kanskje ei tante til Berta). Her må det ha vore hjarterom!Kviane var ”plass” like til 1930. Først då fekk Berte og Bernt skøyte på bruket. Den opphavelege plassen vart no utvida med Skrevollen, eit dyrka område som var skild frå innmarka med ein skogteig tilhøyrande hovud-bruket. Først ved seinare utskifting vart denne skogteigen tildelt Kviane.  I følgje kyrkjeboka døydde ”bonde og smed” Bernt P. Råe 27.07. 1931 av ”hjartemein” på ein Raude-kross klinikk i Bergen. Etter at Berte vart åleine, gjekk det 10 år før ho selde Kviane til Tomas Løland i 1941.I bygdeboka for Lavik er Gjert oppførd som brukar etter Bernt. Gjert vart gift med Ingine i 1915 (Korskirken, Bergen), og borna deira, Bernhard, Gunvor og Birgit, er alle fødde i Lavik. I 1917 fekk Gjert bygsla hustomt av Peder Kvammen. Familien har truleg vore busett i Lavik, men vi veit at Gjert og familien la ned mykje arbeid på Kviane. Berta døydde i Lavik. Gjert var hjulmakar. Han hadde politiske verv, og var også ordførar i Lavik ei tid. Seinare dreiv han snekkarverkstaden, der han mellom anna laga kister. Gunvor, Birgit og Helga med sveivegrammofon utanfor ”bua” . Inntil veggen ser vi ein stein der soluret var plassert på toppen.Husa på Kviane. Gamlestova er truleg det opphavelege bustadhuset på Kviane. I alle høve veit vi ikkje om tufter eller husmurar andre stader på bruket.På biletet ser vi stova slik den var like fram til 1940-talet. Framfor bærhagen står Ingine (Gina)Raa, Kona til Gjert.Denne stova må då vere nær 200 år gammal. Det gamle tømmeret i veggene kan vere det som vart drege på plass av Arne og Botilde. Nokre endringar er føretekne dei siste 50-60 åra. Frå ein liten gang kjem ein inn i eit stort rom, der ein gjennom to vindauge har fint utsyn over fjorden. I gangen førde ei trapp tidlegare opp til loftsrommet. Her var det sengeplass til fleire. Eit lite kjøkken med steingolv var tilbygd på utsida av stova. Rommet var kaldt og kunne lite nyttast om vinteren. Då føregjekk matlaginga i stova. I kjellaren er der lågt under taket og steinheller på golvet. Tomas, Helga og dei fire borna budde i stova like til 1950, då det nye våningshuset sto ferdig. I dag vert den gamle bygningen brukt til verkstad. Tidlegare sto eit lite verkstadbygg like inntil austveggen av stova. Det vart rive for mange år sidan for å gje plass til eit nytt tilbygg der gardsreiskapar og slipestein har fått plass.På ein haug utanfor stova var der eit hus kalla ”Bua”. Frå ein liten gang i første etasje kom ein inn i eit rom med sengeplassar. Her vart Oddvar fødd i mars 1942 og Inger i november 1946. Ei trapp i gangen førde opp til loftet som hadde både lager- og sengeplass.Det hellelagde tunet er avgrensa på oppsida av ein bergvegg. Smia med grue og stor skorstein var bygd inntil denne bergveggen.Fjøsen har tjukke gråsteinsmurar som truleg er på alder med gamlestova. Den er delt i to rom - ein kufjøs med 4 båsar, og eit rom der det var plass for sauer, gris og nokre høner. Noverande køyrebane vart mura opp på 1950-talet. Tidlegare førde ei låvebru av tre inn på løa. Ein utedo hadde plassen sin inntil vestveggen av fjøsen. På biletet ser vi den gamle, store almen. Det kan vere at denne er planta. I alle høve er der ikkje alm andre stader i nærleiken. Vi veit at almelauv og – bork vart nytta som ekstra for til husdyr, og i barkebrødstider var det almebork som vart blanda i mjølet. Geitene hadde sitt eige hus, oppsett på 1930-talet av Gjert. Geitefjøsen har no måtte vike plassen for ein garasje. Eit romsleg hønsehus med inngjerda hønsegard var plassert like utanfor steingarden, vest for løa. Truleg var det Gjert som sette opp dette huset og. Robåten hadde plassen sin i eit naust murt i gråstein og med steinheller til tak. Båtstøa var trong og låg utsett til for austavinden. No står berre litt av murane att. Frå sjøen og opp til tunet er det eit godt stykke veg. Når børa var tung, kom dei to kvilesteinane på bøen til god nytte.Eit lite kvernhus høyrde også til på garden. Dette var plassert ved ein liten bekk i Kvernhusvika, der familien Bolseth i dag har hytte.Tomas sette opp ei sag på slutten av 1940-talet. Den var plassert aust for bø-garden, nær det som i dag er ein romsleg rasteplass. Denne saga vart brukt då det nye huset var under oppføring. Før Tomas fekk saga på plass, hadde han vore i den bratte skogen og felt tømmer. Med ein liten, lånt hest fekk han drege tømmeret til sjøen. Der vart det teke på slep til ei sag på Ringereide. Etter saginga gjekk turen med robåt attende til Kviane. Frå sjøen måtte plankar og bord berast til byggeplassen. Etter husbygginga tok Tomas i mange år imot tømmer til saging for bønder i nærområdet. Murane etter saga står framleis. Arbeid på garden.Rundt heile innmarka på Kviane var der tidlegare steingard. I dag står den att på tre kantar. Den gamle steingarden vitnar om ein arbeidsinnsats det står respekt av. Fleire generasjonar har truleg hatt arbeid med å opparbeide jordlappane som vi kallar ”dyrka mark”. Mange stader stikk berggrunn opp i dagen og gjer det både tid- og arbeidskrevjande å vere slåttebonde. I 1865 hadde husmannen 5 kyr, 8 sauer og 6 geiter. Det vart dyrka poteter og litt korn. Geitehald vart seinare ei viktig inntekstkjelde. Men det var ikkje lett-tente pengar. Oddvar minnest frå sin barndom alle turane høgt i lia for å hente dyra heim til mjølking. Om våren vart killingane skilde frå mødrene, og då måtte dei gjetast. Seinare på sommaren vart ungdyra sende i skogen, der dei skulle greie seg sjølve. Ikkje sjeldan tok dei seg ein tur heim att!Geitemjølka vart brukt til geitost som vart seld. Ystinga var arbeidskrevjande og tok heile dagen. På 1950-talet vart det høve til å levere mjølka til meieriet.I dei travle sommarvekene vart geitene nokre år leigde bort til stølsdrift lenger inne i Sogn. Dei fekk seg då ein tur med Fylkesbåtane. Våronna innebar arbeid med å gjere klar åkeren slik at potetene kunne komme i jorda til rett tid – før 17.mai! Gjødsel frå husdyra skulle spreiast over åker og eng.Lite vinterfor førde til at dyra fekk beite på bøen om våren. Slåttonna kom heller seint i gang.Høyberging føregjekk over mange veker og var ei travel tid med hesjing og mykje slit. Bonden måtte slå vel kring alle steinar. Stuttorven vart flittig brukt der ein ikkje kom til med langorv . Dei store børene med tørrhøy vart borne på ryggen, for hest hadde dei ikkje. Det vart ein revolusjon då traktoren med slåmaskina vart teken i bruk sommaren 1957. Når førsteslåtten var unnagjort, tok ein turen til skogs for lauving av bjørk. Etter at dette foret var tørka, vart det lagra på ”Geitefjoslemmen”. Om våren likte dei nyfødde killingane godt denne føda. Skava ospebork og tang var også eit godt kost-tilskot for dyra.Hå-slåtten førde til ein ny runde med hesjing før siloen kom i bruk. Det korte graset bles lett or hesjene. Då måtte ein vere tolmodig og hesje graset på nytt, gjerne fleire gonger !På fine sommardagar var det triveleg å arbeide saman ute. Arbeidet gav meining, for dyra skulle ha mat til vinteren. No vert graset slege, men berre køyrt bort. Då er det greitt at nye generasjonar kan få eit inntrykk av korleis høyonna føregjekk i ”gamle dagar”. Høyonn 2013 Oddvar og Sigrid har streng på hesa. Sigrid, Marie, Nikolai og Mathias i arbeid.På Kviane vart det tidlegare dyrka korn i tillegg til poteter. Dette går mellom anna fram av kårbrevet frå 1886: ”Leveres til dem aarlig 72 – to og syti- Kilogram vel renset og træsket Korn og 160 L – Hundrede og seksti Liter Poteter, alt af det bæste som avles paa Pladsen.”Ut i september, etter hå-slåtten, var det tid for potetopptakinga. Store og små måtte hjelpe til. Så fekk det vere at ein fekk ”potetrygg” av å stå bøygd dagen lang! Alle poteter måtte opp, dei minste vart kokte og brukte til dyrefor. På biletet har Oddvar, Tomas, Kristense Norevik, Inger og Helga teke seg ein pause frå arbeidet i åkeren tidleg på 1950-talet.Det gamle kulturlandskapet vert halde ved like – enn så lenge. Ei stor eik vaktar ”haug og hammar” slik den har gjort i fleire generasjonar. Den er staseleg – sjølv om tek ein del av utsynet innover fjorden.Vi ønskjer oss vel ikkje attende til alt slitet som var, men kjenner vemod over at alt arbeidet som gjennom nær 200 år er lagt ned på Kviane, snart vert gløymt. Rå - gnr. 97, bnr. 8 Marie Løland 2014 Rå - gnr. 97, bnr. 8Når soga om Kviane skal skrivast, er det mykje vi ikkje veit. Spørsmåla vert difor mange, og fantasien lyt takast i bruk om ein vil lage seg bilete av korleis livet har tedd seg her gjennom tidene. Frå hagen vår ser vi heim til tunet med den gamle stova på husmannsplassen Kviene, kalla Kvigard då den vart eige bruk i 1930. I daglegtale heiter plassen Kviane.Utsikt frå det gamle tunet. Kviane høyrer til Rå, og var tidlegare ein del av bruk nr. 4., som i ein periode høyrde til Kaupangergodset (1743). I 1723 er der ikkje husmenn på dette bruket. Årstalet då den første husmannen busette seg på Kviane, er noko uvisst. Brukarar Dei som har budd her, og deira levekår. I bydgeboka for Lavik er Arne Pederson Mølmesdal og kona Botilde Olsdtr. Bosdal dei første brukarane. Arne vart konfirmert 15.12.1806. Dei var begge om lag 30 år då dei gifta seg i 1818. I vigselsmeldinga i kyrkjeboka er Mølmesdal oppført som fødestad for både Arne og Botilde. Dette kan vere rett, men foreldra til Botilde, Ole Bendikson Strandos og Orlaug Monsdtr. Værholm, budde i alle høve seinare i Bosdalen. Arne og Botilde busette seg også der.Ved sonen, Peder(f. 1818), og dottera, Orlaug(f.1820), sine barnedåpar, er dei heimehøyrande i Bosdalen. I 1822 vert Haldis fødd, og då er familien flytta til Raa. Kviane har såleis truleg vore busett sidan 1821/1822, men dette kan ikkje her stadfestast av skriftlege kjelder.Vi veit ikkje kva som gjorde at Arne og Botilde busette seg på Kviane. Hadde dei sett seg ut nett denne staden, eller måtte dei ta det dei fekk? I augefallande jordbruksland kunne det ikkje vere som lokka. Å få tak i ein jordlapp var kanskje det viktigaste. Utmark med lyng, bergknausar og stein - og kanskje litt skog- skulle bli til Kviane. Såg dei at dette var ein vakker, solrik plass med utsyn innover fjorden, eller vart bøygde ryggar, slit og strev det som fylte kvardagen? Den lange steingarden vitnar framleis om trottig arbeid, truleg gjennom fleire generasjonar. Ein kan undre seg over kvar pågangsmotet kom frå! Å ta til med ”to tomme nevar” kunne ikkje vere så greitt. Og bonden skulle ha sitt i leige. Ein slåtteteig kan likevel ha vore det dei hadde som utgangspunkt for den nye plassen. Gardane i området her hadde gjerne fleire slike utslåtter. Det hadde også Raa. Når det skulle skiljast ut grunn til ein ”plads” , var det kanskje greitt for bonden at området låg nettopp i ein ytterkant av gardsbruket, slik det vart for Kviane. Det kan også vere at nærleiken til Alværa var ein føremon. Ole Elias Holck var bonde der, og han var ein driftig kar. Vi må rekne med at der var stor aktivitet. Garden som på den tida også omfatta Nybø, vart driven som i mønsterbruk. Der var truleg trong for tenestefolk til ulike oppgåver, og kanskje kunne det vere høve til å tene seg nokre slantar for ein husmann i nærleiken – om han hadde tid til det då. Stor skilnad var det på fattig og rik i det daglege, men lagnaden kom ikkje med berre gode dagar til Alværa heller. Ole Elias Holck sitt eldste barn var ein gut, Hans Hornemann Holck. Han vart fødd i 1819, men levde berre nokre veker. På husmannsplassen Kviane hadde dei og ein son, fødd året før. Han vart ein gammal mann, og levde heile livet sitt her. Men for dei nye husmannsfolka på Kviane tok livet ei brå vending i 1824. Arne omkom saman med ein mann frå Ringereide. Slik det er å forstå ut frå kyrkjeboka, var det ei båtulukke ved Masneset. Botilde sat att med 3 born. Året etter var ho gift på nytt med Anders Iversøn Handal. Same året kom ei dotter, Arnine, truleg kalla opp etter Arne. Dei fekk seinare også sonen Elling. Novembermåne over Kviane .Peder Arneson gifta seg med Ingeborg Gjertsdtr. Råsholm i 1852.Dei vert då brukarar på plassen. Ein avtale mellom bonde og husmann kunne vere berre munnleg, men oftast var den skriftleg og gjerne tinglyst. På ”Sommerthing for Ladvik”, halde i Værholmen, juni 1853, vart det tinglyst ein ” Huusmands-contract” for ”Kviene”. Skrifta er vanskeleg å tyde. Halvor Monsen Raae gjer då avtale med Peder Arnesøn Raa. Ein slåtteteig kalla ”Jyteteigen” (?)og andre slåtter som har følgt med plassen frå gammal tid, kan nyttast. Åkerland, kreatur og hamnegang er nemnde. Husmannen skal betale ei årleg avgift på 1 ½ spesidaler og arbeid 2 dagar i kvar onn. Han skal også yte kår til mor si, Botilde Olsdtr. Eg kan ikkje sjå at ektemannen hennar er teken med i kåret. Ut frå kyrkjeboka er ein Andreas Iverson død på Rå i 1871, nokre månader før Botilde. Kan det vere at det ikkje har vore rom for han på Kviane den siste tida han levde?Peder og Ingeborg fekk 5 born. Yngst av desse var Bernt, fødd i 1864. I 1887 gifta Bernt seg med syskenbarnet sitt, Berte (f.1858), frå Råsholmen, og dei vart brukarar på Kviane. I ein tinglyst ”Husmandsseddel” vert den nye husmannen mellom anna pålagd å yte kår til foreldra sine. Enka Hansine Raa har fått tinglyst eit kårbrev som gjer greie for kåret.På denne tida var det viktig for bonden å plassere ansvaret for eldre busette på garden. Om ikkje anna råd var, kunne han vel sjølv bli den ansvarlege.Kårbrevet, tinglyst i ”Høstthing for Ladvik den 29de-30 Oktober og 1. November 1886”:Kårbrev Jeg underskrevne Hansine Nielsdatter Raa, Enke efter Gaardmand Mons Halvorsen Raa og eier av gaardsbruget Mat.106 Lp 161 Raa af skyld 4 Daler i Ladvigs Tinglag tilstår og gjør vitterligt at have lovet og tilsagt ligesom jeg hermed lover og tilsiger at der af den under mit næmte Gaardsbrug beliggende plads kaldet ”Kvien” udredes til min Husmand Peder Arneson og hans Kone Ingeborg Gjertssdatter Raa eller Kvien efternevnte aarlige og for begge deres Levstid varende Levekaar.1. Fødes, røgtes og sties forsvarlig til alle Aarets Tider 1 – en – Ko, 2 – to Faar, af hvilke Kreature Afdrotten frit hjembringes i Huset, saalenge som Kaartagernes Kreature græsse paa same Sted som Kreaturene til Brugeren af Pladsen Kvien.2. Leveres til dem aarlig 72 – to og syti- Kilogram vel renset og træsket Korn og 160 L – Hundrede og seksti Liter Poteter, alt af det bæste som avles paa Pladsen.3. Kaartageren skal for begge deres Levetid have Ret til at lade deres saakaldte Sengebod forblive staaende frit paa Pladsen Kviens Grund, hvor den nu staar.4. Skal Kaartagerne af Brugeren af nævnte Plads have frit Hus, Lys og Brænde, saalenge de bo i same Hus som Pladsens Bruger, fri korntørkning, Bagning, Madlavning og Vask, samt omhyggeligt og kjærlig Tilsyn og Pleie formodenlig i Sygdom og Alderdom. Brændet leveres Kaartagerne frit Hjem på Tunet av Kaaryderen.5. Naar den ene av Kaartagerne afgaar ved Døden, skal til den Længstlevende kun svares 1 – et- Kofoster og 1 – et- Smalefoster, 36 – sexog treti - Kilogram Korn, 80 – aatteti- Liter Poteter samt Præstationerene etter 4 Post.Dette Kaar der er ansats til 5aarigt værd 190 Kroner, skal hvile med Pant paa førnevnte Plads Kvien, i hvis Brug eller Bosiddelse somme end maatte komme. Det bemærkes, at omhandlede Kaar regnes fra den Tid nevnte Kaartager oppgiver Brugen af sin paaboende Plads. Dette til Bekræftelse under min Haand i hostegnede Vitterlighetsvidners Overvær(?). Gaarden Raa den 27de Oktober 1886. Hansine Nielsdatter Raa m.ph. Penn. Til Vitterlighed Andreas N. Brækken Hans Knudsen Solheim m.p.P. Den 12.april 1887 vart det tinglyst ein ”Husmandsseddel” for Bernt Pedersen Raae frå enka Hansine Nilsdtr. Husmandsseddel. Underskrevne Hansine Nilsdatter Raae enke efter afdøde gardbruger Mons Halvorsen Raae tilstaar og vitterliggjør herved at have fæstet og bortbygslet, ligesom jeg herved fæster og overdrager til Bernt Pedersen Raae paa hans vordende hustrues livstid den under min gaard Raae Ln.161 i Lavigs prestegjeld beliggende Plads Kviene kaldet, for den mellem os omforenede bygselsum 480 Kr – firehundre og otteti Kroner – hvoraf 200Kr – to hundrede kroner – erkjændes at vore betalt. Af resten betales 140 Kr – et hundrede og firti Kroner til høsttinget i 1887 og 140 Kr – et hundrede og firti Kroner – til 25 marts 1888. 1. Pladsmanden betaler i grundleie 8 Kr – otte kroner – årlig, der erlægges hvert års 14 April, samt svarer 6 – seks arbeidsdage, som efter tilsigelse af husbonden forrettes med 2 – to- dage i hver ånne. 2.Det fornødne brendsel skal pladsmanden være berættiget til at tage i husbondens skov, og maaa han ikkje hugge friske Trær af Roden uden efter eierens anvisning.3. Havnegang tilkommer Pladsmanden for saa mange Kreature som han kan vinterføde av Pladsens jordvei(markeslått iberegnet).4. Pladsen tillægges, foruten den utslaat som før har tillagt den, 3 – tre- slaatteteige: ”Sletteteigen”, Gjylteteigen og ”Helvikfjelet”, derimod bortfalder en slaateteig som tidligere har tilliget Pladsen ”Graupene” kaldet.5. Pladsmanden har, foruden de andre forpligtelser, også at yte kår til sine foreldre ”Peder Arnesen og Ingeborg Hjertsdatter Raae” efter deres Kårbrevs pålydende af pladsen.7. Hvis førnævnte pladsmands folk overtræder nogen avf de overstaaende betingelser, skulle de have et fæste forbrudt og da skullle de uden lovmaal og dom fratræde pladsen, forøvrigt skulle pladsmannsfolkene holde sig forskriftene i lov om husmandsvæsenet etterettelige.Disse foranførte betingelser vedtager jeg Bernt Pedersen Raae paa egne og vordende hustrus vegne i alle ode(?) til opfyldelse og æfterlevelse.Raae den 12te April 1887. Hansine Nilsdatter Raae m.p.p. Til vitterlighed Endre Monsen Raae. Bedikt Monsen Aven.(NB! He er ikkje noko punkt 6.)Bernt vart gjerne kalla ”Kvie-Bern”. Han må ha vore ein flink mann på fleire område. I folketeljinga frå 1900 er oppnemnt som yrke: ”Pladsmand, Tambur, Hornblæser, Rokkedreier, Smed, Spillemand, Skomager.” Helga (Løland) fortalde at Berte rosa mannen sin fordi ”han stelte det så vel til” for henne. Mellom anna laga han hyller på kjøkkenet. Helga hugsa også at tunet på Kviane gjorde inntrykk på henne når ho gjekk forbi som jentunge. Måla hus og flaggstong var ikkje så vanleg på den tida. Bernt var truleg oppfinnsam. Mellom anna sette han opp eit heimelaga solur som er teke vare på. Dette er laga av ei koparplate der han har rissa inn romartal. Han skal også ha sett opp ei vindmølle, men det er ikkje kjent kva denne vart brukt til.Berte og Bernt festa stykket ”Botten” i Alværa frå 1907 og framover. Bjørn Fjærestad var då eigar der. Festeseddelen ser ut til å vere tinglyst først i oktober 1911. Stykket vart truleg brukt som ”tilleggsjord”. Margit Landås seier dei framleis kallar stykket for ”Kviestykket”. Festeseddelen fortel at stykket er på om lag 2 mål. Vidare heiter det:”1.Stykket bliver at innhegne af fæsteren paa 3 sider, idet bøgjærdet, der vedligeholdes av gaardens eier danner indhegning paa stykkets 4de side.2. I tildfælde fæsteren planter bærbuske eller andre frugttrær på den fæstede eieindom, skal disse ved opladelsen av samme, tilfalde eieren av gaarden uden vederlag.3.Af huse har fæsteren ret til på stykket kun at oppføre en løe, der ved opladelsen av stykket forbliver fæsterens eigedom og fjernes af fæsteren selv paa egen bekostning.4. Som aarlig afgift ærlegger fæsteren hver 29.september kr. 1.50 – en krone og femti øre-. Fæsteseddelen vedtages af begge parter. Lavik den 8de august 1907.Som fæster: Bernt P. Raa Som eier: B. E. FjærestadTil vitterlighet Jens Husabø.Berte og Bernt hadde ikkje born, men Bernt hadde ei syster, Gjertrud, som fekk ein son i 1889, før ho seinare vart gift i Vilsvik, Gulen. Denne sonen fekk namnet Gjert. Han vaks opp hjå tante og onkel på Kviane. Når han skulle forklare kven han var, sa han ”systeson til far”. I folketeljinga for 1900 er Gjert nemnd som fosterson og gjetargut. I tillegg til Berte og Bernt var Kviane på denne tida bustad for foreldra til Bernt og ei eldre dame, Kari Hansdtr. Raa(kanskje ei tante til Berta). Her må det ha vore hjarterom!Kviane var ”plass” like til 1930. Først då fekk Berte og Bernt skøyte på bruket. Den opphavelege plassen vart no utvida med Skrevollen, eit dyrka område som var skild frå innmarka med ein skogteig tilhøyrande hovud-bruket. Først ved seinare utskifting vart denne skogteigen tildelt Kviane.  I følgje kyrkjeboka døydde ”bonde og smed” Bernt P. Råe 27.07. 1931 av ”hjartemein” på ein Raude-kross klinikk i Bergen. Etter at Berte vart åleine, gjekk det 10 år før ho selde Kviane til Tomas Løland i 1941.I bygdeboka for Lavik er Gjert oppførd som brukar etter Bernt. Gjert vart gift med Ingine i 1915 (Korskirken, Bergen), og borna deira, Bernhard, Gunvor og Birgit, er alle fødde i Lavik. I 1917 fekk Gjert bygsla hustomt av Peder Kvammen. Familien har truleg vore busett i Lavik, men vi veit at Gjert og familien la ned mykje arbeid på Kviane. Berta døydde i Lavik. Gjert var hjulmakar. Han hadde politiske verv, og var også ordførar i Lavik ei tid. Seinare dreiv han snekkarverkstaden, der han mellom anna laga kister. Gunvor, Birgit og Helga med sveivegrammofon utanfor ”bua” . Inntil veggen ser vi ein stein der soluret var plassert på toppen.Husa på Kviane. Gamlestova er truleg det opphavelege bustadhuset på Kviane. I alle høve veit vi ikkje om tufter eller husmurar andre stader på bruket.På biletet ser vi stova slik den var like fram til 1940-talet. Framfor bærhagen står Ingine (Gina)Raa, Kona til Gjert.Denne stova må då vere nær 200 år gammal. Det gamle tømmeret i veggene kan vere det som vart drege på plass av Arne og Botilde. Nokre endringar er føretekne dei siste 50-60 åra. Frå ein liten gang kjem ein inn i eit stort rom, der ein gjennom to vindauge har fint utsyn over fjorden. I gangen førde ei trapp tidlegare opp til loftsrommet. Her var det sengeplass til fleire. Eit lite kjøkken med steingolv var tilbygd på utsida av stova. Rommet var kaldt og kunne lite nyttast om vinteren. Då føregjekk matlaginga i stova. I kjellaren er der lågt under taket og steinheller på golvet. Tomas, Helga og dei fire borna budde i stova like til 1950, då det nye våningshuset sto ferdig. I dag vert den gamle bygningen brukt til verkstad. Tidlegare sto eit lite verkstadbygg like inntil austveggen av stova. Det vart rive for mange år sidan for å gje plass til eit nytt tilbygg der gardsreiskapar og slipestein har fått plass.På ein haug utanfor stova var der eit hus kalla ”Bua”. Frå ein liten gang i første etasje kom ein inn i eit rom med sengeplassar. Her vart Oddvar fødd i mars 1942 og Inger i november 1946. Ei trapp i gangen førde opp til loftet som hadde både lager- og sengeplass.Det hellelagde tunet er avgrensa på oppsida av ein bergvegg. Smia med grue og stor skorstein var bygd inntil denne bergveggen.Fjøsen har tjukke gråsteinsmurar som truleg er på alder med gamlestova. Den er delt i to rom - ein kufjøs med 4 båsar, og eit rom der det var plass for sauer, gris og nokre høner. Noverande køyrebane vart mura opp på 1950-talet. Tidlegare førde ei låvebru av tre inn på løa. Ein utedo hadde plassen sin inntil vestveggen av fjøsen. På biletet ser vi den gamle, store almen. Det kan vere at denne er planta. I alle høve er der ikkje alm andre stader i nærleiken. Vi veit at almelauv og – bork vart nytta som ekstra for til husdyr, og i barkebrødstider var det almebork som vart blanda i mjølet. Geitene hadde sitt eige hus, oppsett på 1930-talet av Gjert. Geitefjøsen har no måtte vike plassen for ein garasje. Eit romsleg hønsehus med inngjerda hønsegard var plassert like utanfor steingarden, vest for løa. Truleg var det Gjert som sette opp dette huset og. Robåten hadde plassen sin i eit naust murt i gråstein og med steinheller til tak. Båtstøa var trong og låg utsett til for austavinden. No står berre litt av murane att. Frå sjøen og opp til tunet er det eit godt stykke veg. Når børa var tung, kom dei to kvilesteinane på bøen til god nytte.Eit lite kvernhus høyrde også til på garden. Dette var plassert ved ein liten bekk i Kvernhusvika, der familien Bolseth i dag har hytte.Tomas sette opp ei sag på slutten av 1940-talet. Den var plassert aust for bø-garden, nær det som i dag er ein romsleg rasteplass. Denne saga vart brukt då det nye huset var under oppføring. Før Tomas fekk saga på plass, hadde han vore i den bratte skogen og felt tømmer. Med ein liten, lånt hest fekk han drege tømmeret til sjøen. Der vart det teke på slep til ei sag på Ringereide. Etter saginga gjekk turen med robåt attende til Kviane. Frå sjøen måtte plankar og bord berast til byggeplassen. Etter husbygginga tok Tomas i mange år imot tømmer til saging for bønder i nærområdet. Murane etter saga står framleis. Arbeid på garden.Rundt heile innmarka på Kviane var der tidlegare steingard. I dag står den att på tre kantar. Den gamle steingarden vitnar om ein arbeidsinnsats det står respekt av. Fleire generasjonar har truleg hatt arbeid med å opparbeide jordlappane som vi kallar ”dyrka mark”. Mange stader stikk berggrunn opp i dagen og gjer det både tid- og arbeidskrevjande å vere slåttebonde. I 1865 hadde husmannen 5 kyr, 8 sauer og 6 geiter. Det vart dyrka poteter og litt korn. Geitehald vart seinare ei viktig inntekstkjelde. Men det var ikkje lett-tente pengar. Oddvar minnest frå sin barndom alle turane høgt i lia for å hente dyra heim til mjølking. Om våren vart killingane skilde frå mødrene, og då måtte dei gjetast. Seinare på sommaren vart ungdyra sende i skogen, der dei skulle greie seg sjølve. Ikkje sjeldan tok dei seg ein tur heim att!Geitemjølka vart brukt til geitost som vart seld. Ystinga var arbeidskrevjande og tok heile dagen. På 1950-talet vart det høve til å levere mjølka til meieriet.I dei travle sommarvekene vart geitene nokre år leigde bort til stølsdrift lenger inne i Sogn. Dei fekk seg då ein tur med Fylkesbåtane. Våronna innebar arbeid med å gjere klar åkeren slik at potetene kunne komme i jorda til rett tid – før 17.mai! Gjødsel frå husdyra skulle spreiast over åker og eng.Lite vinterfor førde til at dyra fekk beite på bøen om våren. Slåttonna kom heller seint i gang.Høyberging føregjekk over mange veker og var ei travel tid med hesjing og mykje slit. Bonden måtte slå vel kring alle steinar. Stuttorven vart flittig brukt der ein ikkje kom til med langorv . Dei store børene med tørrhøy vart borne på ryggen, for hest hadde dei ikkje. Det vart ein revolusjon då traktoren med slåmaskina vart teken i bruk sommaren 1957. Når førsteslåtten var unnagjort, tok ein turen til skogs for lauving av bjørk. Etter at dette foret var tørka, vart det lagra på ”Geitefjoslemmen”. Om våren likte dei nyfødde killingane godt denne føda. Skava ospebork og tang var også eit godt kost-tilskot for dyra.Hå-slåtten førde til ein ny runde med hesjing før siloen kom i bruk. Det korte graset bles lett or hesjene. Då måtte ein vere tolmodig og hesje graset på nytt, gjerne fleire gonger !På fine sommardagar var det triveleg å arbeide saman ute. Arbeidet gav meining, for dyra skulle ha mat til vinteren. No vert graset slege, men berre køyrt bort. Då er det greitt at nye generasjonar kan få eit inntrykk av korleis høyonna føregjekk i ”gamle dagar”. Høyonn 2013 Oddvar og Sigrid har streng på hesa. Sigrid, Marie, Nikolai og Mathias i arbeid.På Kviane vart det tidlegare dyrka korn i tillegg til poteter. Dette går mellom anna fram av kårbrevet frå 1886: ”Leveres til dem aarlig 72 – to og syti- Kilogram vel renset og træsket Korn og 160 L – Hundrede og seksti Liter Poteter, alt af det bæste som avles paa Pladsen.”Ut i september, etter hå-slåtten, var det tid for potetopptakinga. Store og små måtte hjelpe til. Så fekk det vere at ein fekk ”potetrygg” av å stå bøygd dagen lang! Alle poteter måtte opp, dei minste vart kokte og brukte til dyrefor. På biletet har Oddvar, Tomas, Kristense Norevik, Inger og Helga teke seg ein pause frå arbeidet i åkeren tidleg på 1950-talet.Det gamle kulturlandskapet vert halde ved like – enn så lenge. Ei stor eik vaktar ”haug og hammar” slik den har gjort i fleire generasjonar. Den er staseleg – sjølv om tek ein del av utsynet innover fjorden.Vi ønskjer oss vel ikkje attende til alt slitet som var, men kjenner vemod over at alt arbeidet som gjennom nær 200 år er lagt ned på Kviane, snart vert gløymt.Denne introen er ikke ferdig jeg strever med å få inn bilder og organisere teksten i sin opprinnelige form AJ.